الگو: کنترل خشم توسط امام سجاد (ع)

روزی مردی در برابر امام سجّاد علیه السلام ایستاد و حرف تندی به او گفت؛ اما حضرت جوابش را نداد تا آن مرد رفت. امام علیه السلام به افرادی که آنجا نشسته بودند فرمود: «دوست دارم که همراه من بیابید و جواب من را بشنوید.» امام و همراهانش به راه افتادند و امام این آیه را می خواند: «کسانی که خشم خودشان را فرو ببرند واز مردم گذشت کنند، خدا آنان را دوست دارد.» وقتی به خانه او رسیدند، امام فرمود به او بگویید که علی بن الحسین علیه السلام آمده. آن مرد منتظر دعوا بود. فکر می کرد امام برای تلافی آمده؛ ولی وقتی در برابر امام قرار گرفت، امام فرمود: «ای مرد! آنچه که چندی پیش به من گفتی اگر در من هست، خدا مرا بیامرزد؛ ولی اگر چیزی که گفتی در من نیست، خدا تو را بیامرزد.» وقتی آن مرد این حرکت امام را دید از حرف هایی که به آن امام عزیز گفته بود شرمنده شد و گفت: «چیزی که در تو نبود به تو گفتم و من به آن حرف ها سزاوارترم.» 

بازخوانی نقش خشم و غضب از دیدگاه روایات

برافروختگی چهره، در هم فرو رفتن ابروها، بیرون زدن چشم ها از حدقه، متورم شدن رگ های گردن، لرزش اندام و گاه ... نه! معمولاً کسی در جمع ما هنگام عصبانیت، حرف بد از دهانش خارج نمی شود. امام صادق علیه السلام فرموده است:

«الغضب مفتاح کل شر1؛ غضب کلید هر شر و بدی است». در روایات خشم و غضب، اخگری از شیطان، نوعی از دیوانگی و جنون و نابودکنندة دل دانسته شده است.2 تنور این بیماری خطرناک، در آغاز، چندان داغ نیست؛ اما به مرور زمان بر حرارت آن افزوده می شود.

راه های مقابله با خشم

امروزه هر کسی در زندگی خود به گونه ای با مسئله« خشم و خشونت» درگیر است و این درگیری در رده های گوناگون جامعه، از دولتمردان و مصلحان اجتماعی تا اهل خانه و خانواده را به خود مشغول کرده است. اگر انسان آگاهی و شناخت کافی از خشم و گستره اثرگذاری و اثرپذیری آن داشته باشد، در پرتو ایمان و توکل بر خداوند متعال و رهنمودهای تربیتی اهل بیت علیه السلام ، می تواند به رویارویی و کنترل بهتر آن بپردازد و در مسیر کمال و تکامل، گام های بلندتر و مؤثرتری بردارد. در این نوشتار تلاش می شود به اختصار، به تعریف خشم و فلسفه وجودی آن اشاره شود و پس از ذکر مراتب آن، به خشم نابه جا و شیوه های رویارویی با آن پرداخته شود.

در تعریف خشم آمده است: «هیجان و حرکت خاصی است از روح انسان، به منظور غلبه و شکست فرد مقابل.» با تعریف خشم این بحث پیش می آید که آیا خشم در ذات و فطرت هرفردی وجود دارد یا اینکه ارمغان اجتماع و جامعه برای اوست؟

خشونت در قرآن!

شبهه ای که در این نوشته به آن پرداخته و بررسی می گردد، بحث خشونت در قرآن است. گفته می شود، در بیش از 50 آیه از قرآن تاکید می‌شود که از من بترسید:(و از من بترسید اگر اهل ایمانید-آل عمران/ 175)